We Włocławku życie muzyczne zaczęło się rozwijać już kilka wieków temu. Głównym jego ośrodkiem była katedra Włocławska, w której działał chór chłopięco - męski, potem męski i orkiestra katedralna. W 1837 roku przy katedrze utworzono szkołę muzyczną, która przyuczała muzyków do gry w orkiestrze
W 1888 roku powstał świecki chór "Lutnia", rekrutujący członków z Towarzystwa Wioślarskiego. Jednym z najwybitniejszych jego dyrygentów był Paweł Bojakowski. Pod jego batutą chór zdobywał w latach 1924 - 1926 pierwsze Miejsca na konkursach organizowanych przez Bydgoski i Toruński Związek Śpiewaczy.
Grono Włocławskich miłośników muzyki i teatru zorganizowało w 1907 roku Towarzystwo Muzyczno - Dramatyczne. Przy nim powstała orkiestra symfoniczna i chór.
Rok 1914 przyniósł inicjatywę Juliusza Kosińskiego i Wiktora Niwińskiego by zorganizować Sekcję Muzyczną przy Towarzystwie Gimnastycznym "Sokół". Jej działalność przerwała po dwóch latach wojna.
Tenże Wiktor Niwiński doprowadził w 1922 roku do zorganizowania Koła Muzycznego przy Gimnazjum Ziemi Kujawskiej, które urządzało nie tylko koncerty zespołów szkolnych, ale i wybitnych artystów polskich. Podobne koło działało przy Gimnazjum im. Marii Konopnickiej. Prowadził je Paweł Bojakowski, a od 1927 roku Wiktor Niwiński.
Duże znaczenie dla życia muzycznego Włocławka miała tez działająca do wybuchu II wojny światowej "Czternastka", czyli orkiestra 14 Pułku Piechoty, która współpracowała także z "Lutnią". Istniały również orkiestry przyzakładowe.
Przed II wojną światową zaczęły też powstawać we Włocławku pierwsze prywatne szkoły muzyczne prowadzone przez śpiewaczkę Jampolską i pianistkę Tuszowską - Skrzetuską. Wojna przerwała jednak ich działalność.
Jednak już rok 1946 zaowocował staraniami o utworzenie we Włocławku szkoły muzycznej. Kierownikiem organizacyjnym z nominacji Wojewódzkiego Wydziału Kultury i Sztuki został Wiktor Niwiński. W skład Komitetu Organizacyjnego szkoły wchodzili: mec. Eugeniusz Kuligowski, Referent Kultury i Sztuki Zdzisław Arentowicz, Kierownik Oddziału Szkolnego przy Zarządzie Miejskim K. Kozłowski, sędzia Czesław Stańczak.
W sierpniu 1948 roku przystąpiono do zorganizowania szkoły i do grudnia 1949 roku nosiła ona nazwę Miejskiej Niższej Szkoły Muzycznej. Utrzymaniem jej zajmował się Zarząd Miasta, jednak rodzice płacili po 800 złotych miesięcznie na ucznia. A było ich w pierwszym roku nauczania stu. Uczyli się w dziale dziecięcym i młodzieżowym w sekcji fortepianu, akordeonu, skrzypiec. Pierwszym dyrektorem został jakże zasłużony dla życia muzycznego miasta Wiktor Niwiński, który współpracował wówczas z dziewięcioma nauczycielami.
Czynione starania doprowadziły do tego, ze 25 stycznia 1950 roku szkoła została upaństwowiona i otrzymała nazwę Państwowej Szkoły Muzycznej we Włocławku.
Problemem od początku istnienia szkoły była jej lokalizacja, z którą nie mógł poradzić sobie Zarząd Miejski. Nauka odbywała się w kilku punktach miasta - przy Teatrze Miejskim, w dwóch pokojach Muzeum Krajoznawczego oraz mieszkaniach prywatnych nauczycieli.
Poprawę sytuacji przyniósł rok 1952, kiedy wspólne starania dyrektora Wiktora Niwińskiego oraz przewodniczącego Komitetu Rodzicielskiego Michała Chyły doprowadziły do przyznania szkole parteru domu przy ulicy Cichej 2. Pomieszczeń było jednak ciągle zbyt mało, mimo starań rodziców i dyrekcji, aby zaadaptować budynek na potrzeby szkoły.
Stan zdrowia sprawił, że w roku 1954 Wiktor Niwiński przekazał funkcję dyrektora Szkoły Edwardowi Mazikowi. Uczył jednak nadal aż do roku 1958 - roku swej śmierci.
W latach 1954 - 1960, kiedy dyrektorem był Edward Mazik, w dziale młodzieżowym zorganizowano klasę instrumentów dętych blaszanych i drewnianych oraz smyczkowych, takich jak altówka, wiolonczela, kontrabas.
Następnym dyrektorem w latach 1960 - 1979 był Zygmunt Bojakowski, syn Pawła Bojakowskiego, dyrygenta "Lutni" i nauczyciela. Dzięki jego staraniom Szkoła otrzymała w 1961 roku budynek przy ulicy Toruńskiej 30 po Technikum Ekonomicznym i znów przy przeprowadzce i adaptacji pomieszczeń pomagali rodzice, nauczyciele, ale i wojsko. Zwieńczeniem było przekazanie przez Komitet Rodzicielski prezentu z okazji Dnia Nauczyciela w roku 1961 - wyremontowanej auli - jakże potrzebnej w tego rodzaju placówce.
Z roku na rok dzieci, które chciały się kształcić muzycznie, przybywało. Potrzeby lokalowe szkoły rosły, więc już w roku 1965 został wykonany projekt nowej szkoły. Braki finansowe nie pozwoliły jednak na jego realizację.
Udało się za to zrealizować inny projekt. Wraz z powołaniem w 1975 roku województwa włocławskiego zrodziła się potrzeba powołania średniej szkoły muzycznej. I szkoła taka powstała, a mieściła się od 1 września 1976 roku w budynku szkoły muzycznej I stopnia. Obie szkoły zyskały wspólną nazwę - Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia we Włocławku. Do 31 stycznia 1979 roku dyrektorem obu szkól był Zygmunt Bojakowski, a od lutego 1979 roku Grzegorz Werecki. Zygmunt Bojakowski został jego zastępcą.
Szkoła Muzyczna II stopnia rozpoczęła kształcenie młodzieży w klasie fortepianu, skrzypiec, instrumentów dętych drewnianych i blaszanych oraz śpiewu solowego. Utworzono także w 1979 roku Filię Szkoły Muzycznej I stopnia w Radziejowie Kujawskim, która pracowała od początku pod kierownictwem Marianny Strzeleckiej. Późniejszą długoletnią kierowniczką filii w latach 1981 - 1995 była Małgorzata Dzięgielewska. Od kwietnia 1995 roku filią kieruje Lila Filutowska.
3 września 1979 roku inauguracji nowego roku szkolnego dokonał nowy dyrektor Antoni Czapiński, a od 1983 roku "dyrygował” szkołą z powodzeniem, podobnie jak szkolną orkiestrą kameralną, Stanisław Leszczyński. Zdając sobie sprawę z rosnących potrzeb szkoły, zabiegał od początku o nowe lokum dla niej. Już wówczas szkoła miała około 300 uczniów w ciągu roku szkolnego. Tylko tyle była w stanie przyjąć w swe mury. Z ponad dwustu, zgłaszających się, co roku na egzaminy wstępne, mogła przyjąć tylko pięćdziesięciu. Ze względów lokalowych rzecz jasna. Każdego roku wiele zdolnych osób musiało odejść. Nic dziwnego, że coraz bardziej władze szkoły zabiegały o nowe pomieszczenie. Część dzieci mogła uczęszczać jednak do Ogniska Muzycznego nr 1 i Ogniska Muzycznego nr 2, które mieściło się od chwili powstania w 1970 roku w szkole przy ulicy Toruńskiej 30.
Pierwszym dyrektorem ogniska została długoletnia nauczycielka szkoły muzycznej Krystyna Wolińska.
Był czas, kiedy zdawało się, iż marzenia spełnią się. Szkoła nie miała zyskać obiektu już istniejącego, lecz przenieść się do specjalnie dla niej wybudowanego. Łódzkie Biuro Projektów przygotowało plany kompleksu budynków, które miały pomieścić szkołę muzyczną. Obiekt wkomponowano w naturalny krajobraz parku Łokietka. Pierwotnie jego budowa winna się rozpocząć w 1988 roku. Część dydaktyczna składać się miała z 43 sal do nauczania indywidualnego i zbiorowego, 3 sal do rytmiki oraz malej sali kameralnej na 150 osób. Projekt przewidywał salę koncertową na 400 miejsc i amfiteatr. W części dydaktycznej mieściłby się Zespół Szkól Muzycznych. Obok Szkoły Muzycznej l i II stopnia przewidywano powstanie Podstawowej Szkoły Muzycznej i Liceum Muzycznego. Koniec inwestycji przewidywano na 1995 rok. Wszyscy mieli nadzieję. Nawet kiedy rozpoczęcie budowy przesunięto na rok ... 1989.
Tej budowy nigdy nie rozpoczęto. Została skreślona z planu inwestycyjnego miasta. Sytuacja w całym bowiem kraju była dramatyczna.
Ale wówczas pojawiła się znów nadzieja, która bardzo szybko zmieniła się w rzeczywistość. Już 7 października 1989 roku nastąpiła Wielka Przeprowadzka do prawego skrzydła budynku przy ówczesnym placu 1 Maja 11/13, dzisiaj Zielonym Rynku, budynku należącego wcześniej do KW PZPR.
Z jak wielkim zapałem pomagali rodzice, pracownicy szkoły, strażacy, wojsko. Fortepiany, wiolonczele, fagoty, skrzypce, flety trafiały do pomieszczeń, gdzie jeszcze pod koniec września zasiadali działacze ZW i ZM ZSMP, a także ZboWiD.
A ponieważ dyrekcja szkoły, która miała już "swoją" salę koncertową, chciała stworzyć nową tradycję cyklicznych koncertów więc pierwszy, zorganizowany 25 listopada 1989 roku, zadedykowano tym wszystkim, którzy pomagali w przeprowadzce i urządzaniu nowej siedziby - członkom Ochotniczej Straży Pożarnej, załogom i dyrekcjom "Saweny”, Przedsiębiorstwa Zagranicznego "Trade – Am”, "Lakierów”, wojsku, Zawodowej Straży Pożarnej, komendzie i junakom OHP i rodzicom uczniów, zapraszając ich w charakterze gości honorowych.
W roku 1991, po odejściu na emeryturę Stanisława Leszczyńskiego, dyrektorem został jej wychowanek i nauczyciel Janusz Hołda, który z wielkim entuzjazmem przystąpił do dalszych prac pozwalających dostosować przejęte pomieszczenia do potrzeb szkoły muzycznej. Za jego też sprawą udało się powołać do życia Podstawową Szkołę Muzyczną, która łączy naukę przedmiotów ogólnokształcących z kształceniem muzycznym. Zajęcia z przedmiotów ogólnokształcących odbywały się na początku pod szyldem Szkoły Podstawowej nr 7 we Włocławku.
1 września 1992 roku po remoncie, po którym przybyły 2 sale do ćwiczeń i scena na sali koncertowej, rozpoczyna się nowy rok szkolny. Kłopoty lokalowe szkoły nie kończą się jednak. Daje o sobie znać nie rozwiązana kwestia własności budynku po KW PZPR. Obiekt stał się własnością gminy i na niczym spełzły wysiłki dyrektora Janusza Hołdy, by uzyskać zarząd nad zajmowanym budynkiem i gruntem. Złośliwi twierdzili, że nad ,,postpezetpeerowskim” mieniem ciąży jakieś fatum. Do Zarządu Miasta wpłynął nawet w tej sprawie list otwarty włocławskich muzyków.
Sprawa częściowo rozwiązała się jakby sama. W 1994 roku szkoła została włączona do programu pilotażowego i znalazła się w gestii samorządu. Miasto więc zaczęło dbać o to, by funkcjonowała bez przeszkód. Nic więc też dziwnego, że wykreślono przymiotnik "państwowa" w nazwie szkoły. Od 1994 roku istnieje Zespół Szkół Muzycznych we Włocławku. Jego dyrektorem do 1997 roku był Janusz Hołda. Pierwszym zastępcą do spraw muzycznych został Grzegorz Wysocki, a od spraw szkoły podstawowej Anetta Rzekanowska.
W 1997 roku obowiązki dyrektora przejął dotychczasowy zastępca Grzegorz Wysocki. Jego zastępcą do spraw muzycznych został Roman Kozicki, a do spraw szkoły podstawowej Hanna Zielińska.
Od roku 1994 szkoła zaczęła współpracę z Zespołem Kolegiów Nauczycielskich we Włocławku. Właśnie w Zespole Szkól Muzycznych studenci kolegium pobierają naukę u pedagogów uczących przedmiotów muzycznych.
W ciągu 50 lat działalności Szkołę Muzyczną opuściło prawie 1000 absolwentów, spośród których wielu do dziś wykonuje zawód muzyka, a około 80 procent kadry nauczycielskiej szkoły wywodzi się właśnie z niej.
Zespół Szkół Muzycznych dziś to Podstawowa Szkoła Muzyczna, Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia, także jej filia w Radziejowie. Istnieje sekcja instrumentów smyczkowych, w niej klasy skrzypiec, altówki, wiolonczeli, kontrabasu; sekcja instrumentów dętych, w niej klasy fletu, klarnetu, fagotu, saksofonu, trąbki, puzonu, akordeonu; sekcja fortepianu, w niej klasy fortepianu i organów
W szkole swoje zadania w zakresie nauczania muzyki realizuje Zespół Kolegiów Nauczycielskich we Włocławku. Funkcjonuje też Stowarzyszenie Włocławska Orkiestra Kameralna, a w 1992 roku powstało Społeczne Ognisko Muzyczne, którym kieruje Urszula Stasiak.
Szkoła wzięła na siebie od początku swego istnienia ambitne i potrzebne środowisku i miastu zadania. Jest jedyną tego rodzaju placówką w byłym województwie włocławskim. Dobrej woli i wielkiemu uporowi jej dyrektorów, pedagogów, rodziców uczniów innych sprzymierzeńców zawdzięczać należy, iż szkoła trwa i co roku jej mury opuszczają absolwenci, którzy będąc sami wrażliwymi, uczą wrażliwości na piękno muzyki, sztuki w ogóle, innych ludzi.
